Ngā Pātai Auau – Rongoā Āraimate Kowheori me te Urupare Karaitiana
He pērā rawa te kino o te Kowheori19?
I te tau kua hipa huri noa i te ao, neke atu i te 114 miriona ngā tāngata i te pāngia me te neke atu i te 2.5 miriona ngā mate mai i Kowheori; he 22 miriona tāngata kei te pāngia i tēnei wā, he 90, 000 oēnei he taumaha, he tino kino rānei te mate ki rō hōhipera.
Ahakoa he kino ake ngā tatauranga Kowheori mō te hunga pakeke ake i te 65 ngā tau, 5% o ngāmatenga Kowheori (125,000 ngā tāngata) kei raro i te 45 ngā tau te pakeke. Ahakoa kāore ia e raruana i ngā ngaru nui o te pokenga e kitea ana i ētahi atu whenua, kei te kaha whawhai a Aotearoa ki a Kowheori19 – ko te whakahaumaru pai rawa mō ō tātou hapori ahakoa tonu he tāngata whakapono, otirā he hunga whakapono, me okaoka ki te rongoā āraimate kia whai ārai mate ki te pokenga Kowheori e pā nei ki a tātou. He huaketo whakamate a Kowheori19 – ko tā tātou whakatau mō teokaoka, he ora rānei, he mate rānei mā tātou, mā ētahi atu anō hoki.
He aha ngā Rongoā Āraimate Kowheori19 e whā e tonoa ana mō Aotearoa?
Kua tonoa e te Kāwanatanga o Aotearoa kia whā ngā momo rongoā āraimate Kowheori19, i hangaia mā te whakamahi i ngā hangarau pūtaiao rerekē e toru. Kua rahi tēnei mā Aotearoa nei me ō tatou kiritata o Te Moana-nui-a-Kiwa, nā korā kua tāwariwari tā tātou ahunga i runga i te ekenga o ngā rongoā āraimate i ētahi atu whenua e whakamahi ana i mua i a tātou, me te wāteatanga mai ā muri ake nei. Ina koa, ko ēnei rongoā āraimate ko:
1. Pfizer-BioNTech (EU) mai i te 8 o Poutū-te-rangi, kua tonoa e Aotearoa kia rawaka mō 5
miriona tāngata. I whakaaetia e NZ Medsafe, ā, kua tīmata kē te tuku āraimate ki ngā
kaimahi a MIQ, a ngā ripa whenua hoki. Tōna tikanga, -80°C kia penapena, e 2 tukunga, ko
ētahi wiki i waenga i ia tukunga.
2. Oxford-AstraZeneca (UK) mō te 3.8 miriona tāngata, kei te tatari te whakaaetanga, 4°C kia penapena, e 2 tukunga, ko ētahi wiki i waenga i ia tukunga.
3) Janssen (Johnson and Johnson, US) mō te 5 miriona tāngata, kei te tatari te whakaaetanga, 4°C kia penapena, 1 noa te tukunga.
4) Novavax (US) mō te 5.36 miriona tāngata, kei te tatari te whakaaetanga, 4°C kia penapena, 2 ngā tukunga, ko ētahi wiki i waenga i ia tukunga.
He pēwhea te mahi a ēnei rongoā āraimate rerekē?
Ko ngā rongoā āraimate e whā ka whakamahi i te pūmua koikoi o te huaketo Kowheori19 kia tere ake te urupare āraimate a te tangata kua okaokaina. Ko te pūmua koikoi nei, he āhuatanga motuhake o te kiritai o te huaketo Kowheori19, ki tōna kotahi koia anō te take e tīmata wawe ai te urupare āraimate whai muri i te okaoka.
Ko te urupare a te tangata i okaokaina ko te whakaeke wawe i te pūmua koikoi ‘urutomo’ e ngā paturopi me ngā pūtau āraimate, ka hanga i te mahara āraimate o te pūmua koikoi Kowheori19 hei ārai i ngā pokenga ā muri ake nei.
Ko te rerekētanga kei waenga i ngā rongoā āraimate mēnā rānei kei te whakamahia hei matū hohe ko te mōhiohio pītau ira (DNA), RNA rānei, tērā rānei ko te pūmua koikoi, kua hangaia i mua noa atu.
Ko te rongoā āraimate Pfizer-BioNTech kua hangaia me te hangarau mRNA hou ake, ko te
wāhanga kaha o te rongoā āraimate ko te mRNA koikoi Kowheori19. Ina whakamahia ana i
te rongoā āraimate, ka taea e tēnei mRNA te uru atu ki ō tātou pūtau tata ki te wāhi
werohanga, me te whakahau i ēnei pūtau ki te whakaputa i te pūmua koikoi ka tīmata te
whakautu ārai mate ki te huaketo.
Ko te mea nui, i muri i te whakaputanga o te pūmua koikoi e ai ki ngā mōhiohio mRNA a te
rongoā āraimate, ka whakangaro wawe te mRNA e ō tātou pūmua whākōkī pūtau.
2)me te 3) Ko te rongoā āraimate Oxford-AstraZeneca me te rongoā āraimate Janssen e
whakaputaina ana mā te whakamahi i ngā kaituku huaketo, mā konei e whakawhitingia ana
te pītau ira mō te pūmua koikoi Kowheori19 ki te pītau ira i roto i te huaketo ngū pēnei i te
adenovirus maremare noa. Ko te adenovirus kua whakarerekētia kei roto te pītau ira koikoi
Kowheori ka werohia hei wāhanga hohe o te rongoā āraimate, ā, ka whakamahia e ngā
pūtau o te tangata kua okaokaina hei whakaputa i ngā pūmua koikoi hei whakatūpato i tōna
pūnaha ārai mate.
Ka hangaia te rongoā araimate Novavax mā te whakamahi i te hangarau pūmua-adjuvant,
mā konā ka hanga tuatahitia ai te pūmua koikoi ki te taiwhanga, ā, ka hono atu ki te rāpoi
ngota tipu nui (adjuvant) e mōhiotia ana hei whakanui ake i te urupare a te tangata i
okaokaina. Nō reira ko tēnei pūmua Koikoi-rāpoi ngota adjuvant te matū hohe o te rongoā
āraimate Novavax.
Kei te ora rānei ētahi o ēnei rongoā āraimate, he mea hopuhopu rānei?
Kei ia rongoā āraimate te mōhiohio (hei mRNA, hei ira pītau rānei) me te pūmua i hangaia i mua noa atu mō te pūmua koikoi Kowheori19 anake, ā, nā te mea kāore he huaketo Kowheori19 ora, tōtika rānei kei roto i te rongoā āraimate, kāore e taea e te rongoā āraimate te whakamate i a koe ki te Kowheori. Kāore he matū pūtau tangata, ētahi atu matū pūtau rānei i tētahi o ngā rongoā āraimate mai i tā rātou whakaputanga.
Kua tere rawa te whanake i ēnei rongoā āraimate kia haumaru ai?
Kua whitawhita te mahi ngātahi a ētahi whenua, ki te whakahui mōhiohio me te whakapakari i ngā hua o ngā rangahau o ngā tau ki mua, ki te waihanga tino wawe mai i ngā rongoā āraimate Kowheori19. Nā tēnei whakahui hangarau huri noa i te ao, i āhei ai te whakaputa wawe i te rongoā āraimate, waihoki me te tiaki tonu ka āta whakamātautia katoatia anō hoki.
I Aotearoa nei, nō Medsafe te kawenga hei tirotiro i te haumaru me te whaihua o ngā rongoā mai I ngā mōhiohio katoa e wātea ana i te ao, i mua i te whakaaetanga kia whakamahia i tēnei whenua.
Huri noa i te ao, kei te tere piki haere ngā raraunga e ahu mai ana i ngā miriona tāngata kua
okaokaina ināianei, tae atu ki ngā whakamātau haumanu ā-tāngata 3 houhare e hiahiatia ana mō ia rongoā āraimate i mua i te whakaaetanga o te hanga arumoni. I runga i te waimarie a Aotearoa i te pupuri i te mate Kowheori19, i taea ai e tātou te tirotiro me pēwhea te haere a ētahi atu whenua ki ā rātou okaoka i mua i tā tātou tīmatanga i te okaoka, e tuku ana i a Medsafe ki te arotake katoa i ngā tono rongoā āraimate i runga i te whakaaturanga a ngā taunakitanga nui.
Ka taea e ngā rongoā āraimate pītau ira, RNA rānei te whakarerekē i ō tātou ake pītau ira tāngata ina werohia hei rongoā āraimate?
Kāore e taea e ngā werohanga te whakaaweawe, te pāhekoheko rānei ki ō tātou pītau ira ina okaokaina tātou, kāore hoki e taea te uru ki ō tātou ake pītau ira. Whai muri i te tukunga rongoā āraimate, ka whakamahia ngā pūmua koikoi Kowheori ki roto i ngā pūtau tata ki te wāhi i werohia, ā, ka whakangaromia te RNA, te pītau ira rānei mai i te rongoā āraimate e ō tātou ake pūmua whākōkī pūtau, pērā anō i te pānga ki ngā pītau ira, RNA rānei a ērā atu huaketo.
He aha te tikanga matatika o te rongoā āraimate i whakamahia ki ngā pūtau e hāngai ana ki te materoto o mua?
Ko ngā rongoā āraimate Oxford-AstraZeneca me te Janssen e mahia ana mā te whakamahi i ngā rārangi-pūtau kukune tāngata (HEK293 me te Per.C6) e mahi ana hei wheketere pūtau taiwhanga. Ko ngā rārangi-pūtau kukune tāngata ngā pūtau pai rawa hei whakaputa i ngā rongoā āraimate tāngata, ā, he mea nui ngā pūtau kukune i runga i te āhei ki te wehewehe mutunga kore. I whakamahia tuatahitia ngā pūtau HEK293 i te tau 1973 i Hōrana mai i ngā pūtau whatukuhu o te kukune tāngata I whakatahea ā-turetia, ā, kua tū tēnei rārangi-pūtau hei taputapu waiwai puta noa i te ao mō te whakaputa rongoā āraimate mō te karawaka Tiamana, te koroputa hei, te huaketo hei ka ara ake anō, me te cystic fibrosis. Waihoki ko te rārangi-pūtau Per.C6 i ahu mai i ngā pūtau āhuahua o te kukune tāngata i te tau 1985.
He mea whaihua ki te āta whakataurite i te uara whakaora me te uara haere ake nei ki te hauora tāngata o ēnei rongoā āraimate i hangaia, i whakamātauria rānei me te iti o ngā rārangi-pūtau kukune tāngata e wātea ana, ki te tukunga ko te pūtake o ia rārangi-pūtau ko te kukune kotahi kua whakatahea.
Kia whaiwhakaarotia ake tēnei whakatauritenga:
(i)kāore te whakamahi ki te taiwhanga te take mō ēnei materoto e rua
ii) whai muri i te whakaputanga o te pūmau koikoi huaketo, kāore he pūtau kukune
tāngata, wāhanga pūtau rānei e noho tonu ana ki te rongoā āraimate whakamutunga.
iii) ahakoa ko ngā rongoā āraimate Oxford-AstraZeneca me te Janssen anake e
whakaputaina ana mā te whakamahi i ngā rārangi-pūtau kukune tāngata, kua
whakamātauria a PfizerBioNTech me te Novavax i tētahi wā mā te whakamahi i ngā
rārangi-pūtau kukune tāngata.
iv) kua tohutohu te Vatican ki te hāhi Katorika he nui ake te painga ka puta mai i te
whakamahi i te rongoā āraimate mehemea kāore he kōwhiringa anō, ahakoa he
tukunga matatika i te ahunga mai o te rongoā āraimate. (Mō ētahi atu mōhiohio tiro
atu ki: www.interchurchbioethicscouncil.org.nz Covid19 vaccines and their link with
abortions)
He aha te nonoi kia okaokaina ahau mehemea e rangatahi tonu ana, e hauora ana hoki?
Kia pai ai te whakarite i te āraimate o te kāhui hei tiaki (arā, kāore e taea e te huaketo te
whakamate i te nui o ngā tāngata ki te tukurua i a ia anō) me okaoka te 70%-90% o ngā tāngata ki tētahi taupori. I kī tētahi pōti tata nei i tēnei wā e 70%-75% o ngā tāngata o Aotearoa e whakaae ana kia okaokaina, engari e 20% kāore anō kia whakatau.
Ko ngā kaumātua me te hunga pūnaha ārai mate ngoikore, ka nui ake te tūpono ka hemo i te Kowheori19, engari ko ngā tāngata iti iho ngā tau me ngā tāngata hauora e whakaraerae tonu ana ki te pāngia, te tuku hoki i te Kowheori19 ki ētahi atu me te raru i ngā pānga whakangoikore a Kowheori19 mō te wā roa. Ko ā tātou whakataunga okaoka takitahi e tino pā ana ki ētahi atu me tātou anō.
He aha tā tātou mahi me tā tātou urupare hei Karaitiana me ngā hapori hāhi?
- kia whai mōhio, kia kaha hoki ki te tohatoha i ngā kōrero tūturu, kōrero pūtake-taunaki ki ētahi atu.
- te tohatoha i ngā kōrero pono kaua i ngā kōrero pōhēhē kia mārama ai te katoa ki te rongoā āraimate Kowheori.
– whakaarotia te hiranga o te painga whakarauora tangata ki te katoa mā te okaoka ki a Kowheori.
– whakamahi i tō tātou whakaaweawe ahurei ki ngā tini wāhanga o tō tātou pāpori o Aotearoa, tae atu ki ngā pito o ō tātou hapori kāore pea e tae atu ētahi atu kōrero, me te whakatairanga i te mana taurite o te rongoā āraimate me te urunga ki te katoa.
– tū hei kaiwhakaatu i te manaaki i tō tātou hapori mā te whakamahi i ngā whakawhitinga korero pai a te hāhi ki runga i ngā kōrero pono mō te rongoā āraimate Kowheori, mā te matapaki tūwhera I ngā pātai matatika e pātaihia ana, mā te āwhina hoki i ngā āpiha hauora ahakoa te aha ka tae ki te wā kia okaokaina tātou.
– Nā Te Ahu Rei i whakamāori, ko Melanie Nelson te kanohi hōmiromiro.
Frequently Asked Questions on Covid 19 vaccines and the Christian response (in English).
Comments
Log in or create a user account to comment.